History of the Sandwich Islands, Overthrow of Idolatry.
ที่ นี้ จะ กล่าว ว่า ถึง หมู่ เกาะ เขา เรียก ว่า สานดะวิศ. หมู่ เกาะ สาน ดะวิศ นั้น อยู่ ที่ ชเล ใหญ่, ใน ระหว่าง ท่ำ กลาง เมือง จีน กับ ทวีป อเมริ กา. ถ้า กำปั่น จะ แล่น ออก ไป จาก เมือง กวาง ตุ้ง แล่น ตรง ไป ทิศต วัน ออก ประมาณ ๖๓๐ โยชณ์, จึ่ง จะ มา ถึง หมู่ เกาะ สานดะวิศ นั้น. หมู่ เกาะ นั้น มี เกาะ ใหญ่ ๆ สิบ เกาะ, มี กระษัตร องค์ หนึ่ง เสวย ราช เกาะ ทัง ปวง นั้น, แล กระษัตร ตั้ง พญา ใน เกาะ นั้น ทุก เกาะ แต่ พญา นั้น ขึ้น อยู่ ใน อำทาถ กระษัตร ใหญ่ สิ้น ทุก คน. ยัง มี คน หนึ่ง ซื่อ ว่า คุก, เปน นาย กำปั่น แล่น กำปั่น ออก มา จาก ประเทษ อังกฤษ ประมาณ สอง ปี. คน นั้น ได้ ภบ หมู่ เกาะ สานดะวิศ กอ่น คน อังกฤษ ทั้ง ปวง. เมื่อ คน นั้น ได้ ภบ เกาะ นั้น ใน จุลศักราช ไท ๑๑๔๐ ปี. ครั้น อยู่ มา วัน หนึ่ง มิ ผู้ ร้าย มา ลัก เอา เวือ ช่วง ฃอง นาย กำปั่น ไป ลำ หนึ่ง ใน เพลา กลาง คืน. ครั้น เรื่อ หาย ไป นาย กำปั่น ก็ ขึ้น ไป ปราถนา จะ จับ เอา กระ ษัตร นั้น, เพื่อ จะ ให้ ส่ง เรือ ฃอง ตน คืน มา. ขุน นาง แล ทหาร เหน นาย กำปั่น จะ จับ กระษัตร ดั่ง นั้น, พวก ทหาร ก็ เข้า มา กลุ้ม รุม กัน จับ นาย กำปั่น นั้น ฆ่า เสีย. ฝ่าย ลูก เรือ เหน ว่า, นาย กำปั่น ตาย แล้ว, ก็ ภา กัน กลับ มา สู่ ประเทษ อังกฤษ. ครั้น พ่อ ค้า ใน ประเทษ อังกฤษ, แล ประเทษ อเมริกา รู้ ว่า, ที่ หมู่ เกาะ สานดะวิศ นั้น ขาย ฃอง ดี มี กำไร มาก, กำปั่น อังกฤษ แล กำปั่น อเมริกา ได้ ไป ค้า ขาย ใน ที่ ประเทษ เกาะ นั้น หลาย ลำทุก ปี ๆ. แล คน ที่ เกาะ สานดะวิศ นั้น เปน คน ใจ ร้าย, โฉก เขลา นัก เพราะ ไม่ มี หนังสือ. แล คน ใน ประเทษ นั้น นับ ถือ ไหว้ รูป พระโอโร, เหมือน กับ คน ที่ เกาะ โซซีอะตี, ตั่ง เรา ได้ กล่าว ว่า หน หลัง แล้ว. ครั้น อยู่ มาก กำปั่น อเมริกา มา ค้า ขาย ที่ เกาะ นั้น, กระษัตร เหน ว่า ขาว อเเมริกา นั้น เปน คน ดี, กระษัตร จึ่ง ฝาก ราช บุตร ฃอง พระองค์, ไป กับ นาย กำปั่น อเมริกา, ให้ ไป เรียน หนังสือ อังกฤษ ใน ประเทษ อะเมริกา, ไพ่ร หนี่ ไป ดว้ย กำปั่น อเมริกา นั้น สัก ๑๐ คน. ครัน นาย กำปั่น กลับ ไป ถึง ประเทษ อเมริกา แล้ว, นาย กำปั่น ก็ บังเกิด โรค ก็ ถึง อนิจ กรรม์. ครั้น นาย กำปั่น สิ้น ซี้วิตร แล้ว, ราชบุตร กระษัตร ก็ ไม่ มี ผู้ ใด จะ เลี้ยง ดู. บุตร กระษัตร กับ คน ที่ หนี่ มา ดว้ย ๑๐ คน นั้น, จึ่ง เที่ยว ไป รับ จ้าง เขา ทำ การ ภอ ได้ เงิน ซื้อ ฃอง กิน เลี้ยง ชีวิตร ของ ตน. ครั้น อยู่ มา พวก ลิษ พระเยซู บ้าง รู้ ว่า, คน มา แต่ เกาะ สานดะ วิศ มา อาไศรย อยู่ ใน ประเทษ อเมริกา ได้ ความ ลำบาก, พวกสิษ จึ่ง เอา พวก นั้น ไป เลี้ยง ไว้ ให้ เปน ศุข, แล้ว จ้าง ครู ให้ สั่ง สอน ให้ เขา เรืยน หนังสือ อังกฤษ ประมาณ สาม ปี. ครั้น อยู่ มา พวก สิษ จึ่ง ถาม แก่ คน นั้น ว่า, ท่าน ปราถนา จะ กลับ ไป ประเทษ ฃอง ท่าน หฤา, บุตร กระษัตร กับ ไพ่ร สาม คน รับ ว่า, ข้าพเจ้า ปราถนา จะ กลับ ไป. แล เจด คน นั้น ว่า ข้าพเจ้า นี้ ยัง ไม่ กลับ ไป, จะ อาไศรย อยู่ ใน ประเทษ นี้. บุตร กระ ษัตร กับ คน ทั้ง ๑๐ คน นัน นับ ถือ เปน สิษ พระเยซู. ครั้น อยู่ มา มี กำปั่น จะ ไป ที่ เกาะ สานดะวิศ นั้น, พวก สิษ จึ่ง ว่า กับ นาย กำปั่น ว่า, เรา จะ จ้าง ไป ส่ง คน ใน ที่ เกาะ สานดะวิศ, แล้ว พวก สิษ จึ่ง เอา ครู ที่ ดี ๗ คน, กับ ภรรยา ๗ คน, กับ ลูก ๕ คน, ไป ดว้ย กัน กับ บุตร กระ ษัตร นั้น, ปราถนา จะ ให้ ครู นั้น ไป สั่ง สอน คน ที่ หมู่ เกาะ สานดะวิศ นั้น. ครั้ง นั้น กระษัตร ที เกาะ สานดะวิศ ได้ ยิน ข่าว ว่า, ที่ หมู่ เกาะ โซซือะ ดี นั้น, คน มี ความ ศุข มาก, เพราะ เขา ทิ้ง รูป ที่ นับ ถือ แต่ กอ่น นั้น เสี้ย, กระษัตร ที่ เกาะ สานดะวิศ นั้น ก็ ทิ้ง รูป ที่ นัภ ถือ บ้าง. เมือ กระษัตร สั่ง ให้ ทิ้ง รูป พระ ที่ นับ ถือ เสิย สิ้น ทุก เกาะ แต่ บัน ขึ้น อยู่ ใน อำนาถ กระษักร นั้น กำหนด ให้ ทิ้ง เสีย ใน วัน เดียว ให้ หมด จุลศักราซ ไท ๑๑๘๒ ปี. ครัง นั้น มี กำปั่น อเมริกา เข้า มา ค้า ขาย ใน ประเทษ เกาะ นั้น. กระษัตร จึ่ง ใช้ ให้ ขุน นาง ลง ไป ดู ใน กำปั่น นั้น, ครั้น ขุน นาง ลง ใน กําปั่น, ก็ ได้ ภบ พระราช บุคร กระษัตร. แล ขุน นวง จึ่ง ขึ้น มา กราบ ทูล กระษัตร ว่า, พระราช บุตร ฃอง พระองค์ กลับ มา แล้ว. กระษัตร ได้ ทรง ทราย คั่ง นั้น. ดี พระไทย นัก, จึ่ง สั่ง ให้ เอา เรือ ไป รับ พระราซ บุตร ขึ้น มา. ครั้น เรือ ไป ถึง ที่ กําปั่น แล้ว, พระบุคร กระ ษัตร กับ ครู นั้น ก็ ขึ้น มา ดว้ย กัน. ครั้น ถึง ก็ ภา กัน เข้า ไป เฝ้า กระ ษัคร ๆ, ได้ ทอด พระเนตร เหน พระราชบุตร, พระองค์ ก็ มี พระโสมนัศ ยิน ดี หนัก, เสดจ เข้า ส้วม สอด กอค เอา พระราชบุดร, แล้ว ตรัส ถาม ว่า, เมิอ เจ้า อาไศรย อยู่ ที่ ประเทษ อเมริกา นั้น, ผู้ ใด ได้ ทนุ บำรุง เจ้า. พระราชบุตร จึ่ง กราบ ทูล ว่า, ครู ที่ มา กับ ข้าพเจ้า นี้ แล, จึ่ง ได้ เมดา กรรุณา เลี้ยง รักษา ขัาพเจ้า, แล้ว สั่ง สอน ให้ ข้าพเจ้า เล่า เรียน หนัง สืง. กระษัตร ได้ ฟัง พระราชบุตรก กราบ ทูล ตั้ง นั้น, พระองค์ ก็ เข้า กอค เอา ครู, แล้ว ตรัส ว่า, ท่าน ทั้ง หลาย ได้ สงเคราะห์ แก่ บุตร เรา, ก็ เหมื่อน ท่าน ได้ เมตา แก่ เรา. แล้ว กระษัตร ตรัส ถาม ว่า, ท่าน มา นี้ เปน หน ทาง ไกล นัก, แล ภา บุตร ภรรยา มา ดว้ย ท่าน จะ ประสง สิ่ง ใด ๆ บ้าง, ครู จึ่ง ทูล ตอย ว่า, ข้าพเจ้า ภา กัน มา ทั้ง นี้ ปราถนา จะ อาไศรย อยู่ ใน ประเทษ นี้, ข้อ หนึ่ง ปราถนา จะ สั่ง สอน คน ทั้ง ปวง ให้ ทำ การ งาน, แล จะ ให้ รู้ ถึง พระสาศนา พระเยซู ดว้ย. กระษ้ตร ก็ ยอม ให้ ครู อาไศรย อยู่ ใน ประเทษ นั้น, แล้ว พระราชทาน เรืยน ให้ อยู่, ให้ ฃอง บริโภค แก่ ครู นั้น ทุก วัน มิ ได้ ขาด. ครั้น พวก สิษ อาไศรย อยู่ ที่ นั้น เปน ปรกติ แล้ว, พวก ครู จึ่ง จัด แจง เอา อักษร อังกฤษ, เฃียน เปน ภาษา คน ที่ ประเทน นั้น. แล พวก ครู นั้น มิ ได้ อยู่ แห่ง เดียว กัน, เขา ก็ เที่ยว ไป อยู่ ทุก เกาะ. ครู นั้น อยู่ สั่ง สอน กระษัตร ใหญ่ บ้าง, กระษัตร แล พระราชมารดา, แล มเหษรี, ได้ เรียน หนังสือ มาก, ใน จุลศักราช ไท ๑๑๘๔ ปี, กระษัตร อังกฤษ ได้ ทราบ ว่า, กระษัตร ที่ เกาะ สาน ตะวิศ นั้น มี พระไทย ดี หนัก, กระษัตร อังกฤษ จึ่ง ให้ คน นำ เอา กำปั่น ลำ หนึ่ง, ไป ถวาย แก่ กระษัตร ที่ เกาะ สาน ตะวิศ นั้น. แล กระษัตร ปราถนา จะ เสดจ ไป ชม ประเทษ อังกฤษ. ครั้น จุลศักราช ไท ๑๑๘๕ ปี เดือน ลิบ สอง, กระษัตร เกาะ สาน ตะวิศ นั้น ก็ เสดจ ไป ดว้ย กำปั่น รบ, ที่ มา แต่ ประเทษ อังกฤษ แล มเหษรี กระษัตร, กับ ขุน นาง ผู้ ใหญ่ ผู้ น้อย, ก็ ตาม เสดจ ไป หลาย คน. แล กระษัตร จึ่ง มอบ ราช สมบัติ ให้ ขุง นาง ผู้ ใหญ่ นั้น รักษา ไว้, ว่า ถ้า แม้น เรา มิได้ กลับ มา อีก, ท่าน จง เอา สมบัติ แห่ง เรา มอบ ให้ แก่ พระอนุชา ฃอง เรา เถิด. กำปั่น แล่น ไป ได้ ประมาณ หก เดือน เสศ, ก็ ถึง ประเทษ อังกฤษ. ครั้น กระษัตร อังกฤษ กราบ ว่า, กระษัตร ที่ เกาะ สาน ตะวิศ นั้น เสดจ มา ถึง แล้ว, จึ่ง ตรัส ใช้ ให้ ขุน นาง แล ทหาร จัด แจง กัน ไป รับ. ครั้น กระ ษัตร มา ถึง ประเทษ อังกฤษ อยู่ น่อย หนึ่ง แล้ว, มเหษรี ก็ ประชวน เปน ปะจุบัน โรค ก็ ลิ้น พระชณ, กระษัตร เสีย พระไทย โทมนัศ ถึง พระมเห ษรี เปน กำลัง. ครั้น อยู่ มา อีก ประมาณ ๖ วัน กระษัตร ก็ ประชวน ลง แพทย์ รักษา มิ ได้ พระองค์ ก็ สิ้น พระชณ. ครั้น กระษัคร อังกฤษ รู้ ว่า, กระษัตร แล พระมเหนรี ลิ้น พระชณ ทั้ง สอง องค์, กระษัตร อังกฤษ จึ่ง สั่ง ให้ ขุน นาง จัด แจง กำปั่น ใหญ่ สอง ลำ, เอา พระศภ กระษัตร กับศภ มเหษรี ไป สิ่ง ที่ เกาะ สาน ตะวิศ. ครั้น อยู่ มา กำปั่น ลำ หนึ่ง เข้า มา ใน ประเทษ นั้น, มี หนังสือ ฝาก มา ถึง พระอนุขา กระษัตร. ครั้น พระ อนุขา กระษัตร ได้ แจ้ง ใน หนังสือ ดั่ง นั้น, ก็ ทรง พระกรรแสง. ครั้น อยู่ มา กำปั่น ที่ มา ส่ง พระศภ มา แล้ว, ขุนนาง ใหญ่ ที่ กระษัตร มอบ สม บัติไว้ นั้น, ขุนนาง ผู้ นั้น จึ่ง ให้ เชิญ พระศภ กระษัตร กับ ศภ พระม เหษรี่ ไป ไว้ ที่ วิหาร. แล ขุน นาง จึ่ง ประกาษ แก่ ราษฎร ทั้ง ปวง ใน ประเทษ นั้น, ให้ อยุด การ งาน ทั้ง ปวง เสีย ๐๔ วัน. ขุน นาง ผู้ ใหญ่ นั้น เปน ทุกข์ ถึง คน ที่ ใน ประเทษ นั้น, ดวัย ว่า คน ทั้ง ปวง ใน ประเทษ นั้น แต่ กอ่น ได้ ทำ บาป หยาบ ข้า ลามก หนัก. พวก ครู พวก สืษ แล ขุน นาง ก็ สวด ออ้น วอน ถึง พระเจ้า ว่า, ฃอ พระเจ้า จง โปรด ให้ คน ใน ประเทษ นี้ เปน ศุข สืบ ไป เถิด. ครั้น สวด ถวัน คำ รพ ๑๔ วัน แล้ว, พระอนุชา จึ่ง ให้ เชิญ พระศภ ทั้ง สอง นั้น ไป ฝั่ง ไว้, ตาม อย่าง ทำเนียม กระษัตร อังกฤษ. ครั้น เสรจ การ พระศภ แล้ว, ขุนนาง ผู้ ใหญ่ ผู้ นอ้ย จึ่ง เชิญ กาเมหาเมหา, ที่ สาม, ซึ่ง เปน พระอนุชา กระษัตร, ขึ้น ครอง ราชสม บัติ สืบ ต่อ ลง มา คราบ เท่า จน ทุก วัน นี้. ตั้ง แต่ นั้น คน ใน ประ เทษ หมู่ เกาะ สาน ตะวิศ นั้น, ก็ ศุข บริบูรรณ์ รุ่ง เรือง ขึ้น, ฝูง คน ทั้ง ปวง ก็ นับ ถือ เปน สิษ พระเยซู มาก. แล พวก สิษ มา จาก ประเทษ อเมริกา มา อาไศรย ที่ หมู่ เกาะ สาน ตะวิศ นั้น ทุก ปี ๆ. แล พวก ครู นั้น ได้ สั่ง สอน ใน ประเทษ นั้น, ให้ ตีภิม หนังสือ, แล สอน ให้ เปน หมอ ยา บ้าง, แล สอน ให้ เปน ข้าง ไม้ บ้าง. อัน ผลไม้ ใน ประเทษ นั้น, มี แต่ ลำเก, แล มะพร้าว, กล้วย, แล มัน, มิ ได้ มี ผล ไม้ สิ่ง อื่น แต่ กอ่น. เมื่อ พวก สิษ ไป อาใศรย ประเทษ นั้น, พวก สิบ ได้ ปลูก ผล ไม้ ไว้ หลาย อย่าง, คือ หวัว หอม, เข้าโภช, เข้า สาสี, ออ้ย, ฝ้าย, สำปะรด , ฟัก ทอง ส้ม มะนาว, แตงกวา, ถั่ว. ใน ประเทษ นั้น มี สัตว สาม อย่าง เท่า นั้น, คือ หมู หมา หนู. เมื่อ พวก ลิษ แล พ่อ ค้า มา ค้า ชาย ใน ประเทษ นั้น, เขา ได้ เอา วัว, เอา ม้า, เอา แพะ, เปด, ไก่ ห่าน, แล แมว มา เลี้ยง. ที่ เกาะ นั้น เดี๋ยว นี้ จึ่ง มี สัตว หลาย อย่าง. คน ที่ เกาะ นั้น ได้ ทำ ผ้า, ทำ กระดาษ, แล ทำ น้ำ ตาน ทราย. ประเทษ นั้น ก็ บวิบูรรณ์ รุ่ง เรือง ขึ้น ทุก ปี ๆ, แล้ว กระบัตร คั้ง กฎหมาย ห้าม มิ ให้ ราษฎร ทั้ง ปวง ใน ประ เทน หมู่ เกาะ นั้น ทำ การ งาน ใน วัน อาทิตย์, แล้ว ห้าม ไม่ ให้ ราษฎร ขาย เล่า, แล ตัม เล่า, ใน ประเทษ นั้น เลย. กระษัตร แล เจ้า เมือง ทุก เกาะ ได้ สร้าง วิหาร สำหรับ ให้ พวก สิษ สว่ด พระยะโฮวา เจ้า ใน วัน อาทิตย์, ได้ สร้าง หลาย วิหาร, แล บลูก โรง สำหรับ ให้ เดก ทั้ง ปวง เล่า เรียน หนังสือ. คน ใน ประเทษ นั้น ก็ มี ความ ศุข สนุก สบาย มา จน ทุก วัน นี้, แล ประเทษ หมู่ เกาะ นั้น มิ ได้ ขื้น แก่ ประเทษ ใด ๆ, แลที่ หมู่ เกาะ. สาน ตะวิศ กำปั่น เขา ไป ขาย ใน ประเทษ นั้น กว่า ๑๐๐ ลำ ทุก ปี ๆ. ประเทษ นั้น มี ตึก มี เรือน แล หน ทาง รถ, แล หน ทาง คน เดิน มี เปน อัน มาก, มี ความ ศุข ทวี ขึ้น ทุก ปี.
The mastodon.
ที่ นี้ จะ ว่า ดว้ย สัตว ที่ โต ใหญ่ นัก, สัตว ที่ โต ใหญ่ นัน ก็ เรียก ว่า มัศะโตดน. คน ใน เมือง อเมริกา เมื่อ ขุด ดิน ลง ไป ได้ ภบ กระตูก สัตว นั้น, อยู่ ที่ หลาย แห่ง เนือง ๆ. กระดูก นั้น กลับ กลาย เปน หิน แล้ว, แต่ ทว่า ยัง เปน รูป กระดูก อยู่ เหมือน แต่ กอ่น. กระดูก สัตว นั้น คน ใน เมือง อเมริกา ได้ เกบ ไว้ ครบ สอง ตัว แล้ว. เขา ก็ เอา ลวค ผูก ลำดับ เขา ไว้ ไห้ กระดูก สัตว สอง ตัว เปน รูป สัตว นั้น, เหมือน อย่าง เปน อยู่ แล้ว, ไว้ ให้ ยืน อยู่ ใน โรง ใหญ่, ดู เหมือน อย่าง เปน สำหรับ ให้ คน ทั้ง ปวง ดู. คน ทั้ง ปวง ก็ ไป ดู ทุก วัน ๆ เปน อัน มาก. สัคว นั้น มี งา สอง ข้าง เหมือน อย่าง ข้าง นั้น. งา ฃอง สัตว นั้น งา ข้าง หนึ่ง นั้น, ยาว หก ศอก คืบ, กระดูก สัตว นัน สูง เจด ศอก ยอ่ม นิ้ว หนึ่ง. สัตว นั้น ว่า โดย ยาว สอง วา กับ สาม ศอก ยอ่ม นิ้ว ครึ่ง. กระดูก สัดว นั้น เขา ตั้ง ไว้ ให้ คน ทั้ง ปวง ดู นั้น, กว่า สาม สิบ ปี แล้ว. คราว นี้ มี หนังสือ ตีภิม ฝาก เข้า มา แต่ เมือง อเมริกา อีก ใบ หนึ่ง, ใน หนังสื่อ นั้น ว่า, คน ใน เมือง อเมริกา คน หนึ่ง, ได้ ภพ กระดูก สัตว อย่าง นั้น อีก, โต กว่า กระดูก สัตว ที่ ว่า มา แล้ว, เปน สัตว อย่าง เดียว กัน. งา นั้น ยาว สอง วา สาม ศอก ยอ่ม นิ้ว หนึ่ง. งา นั้น ขัาง หนึ่ง หนัก ได้ สอง หาบ. ถ้า จะ วัด รอบ ตัน งา ที่ อยู่ ใน ปาก นั้น, วัด โดย รอบ ได้ ศอก หนึ่ง กับ สิบ นิ้ว. คน นั้น ได้ แต่ กระดูก ขา แล กระดูก ศีศะ แล งา ข้าง หนึ่ง, ยัง มิ ได้ ครบ ทั้ง ตัว สัตว นั้น. ถ้า จะ คิด ขะเน โดย กระดูก จะ ว่า สัตว นั้น เปน ยาว ประมาณ เจด วา สอง ศอก. อัน สัตว เรียก มัศะโตดน นั้น, ใน เดี๋ยว นี้ ไม่ มี ใคร ภบ เมื่อ สัตว นั้น ยัง เปน อยู่, ได้ ภบ แต่ กระดูก, สัตว นั้น ตาย เสีย นาน แล้ว. ลาง คน คิด ว่า สัตว นั้น ตาย เสีย หมด, เมื่อ น้ำ ถว้ม แต่ โบราณ์ นั้น, สัตว นั้น มี ฟั่น แล งา แล งวง ดู คล้าย ๆ กับ ข้าง ลาง คน คิด ว่า, ไท แล พราหม ได้ นับ ถือ ช้าง แทน สัคว ที่ โต แค่ โบราณ นั้น.
Receipt for Bell Metal.
ที่ นี้ จะ ว่า ดว้ย เรื่อง ทำ ระฆัง ให้ ดัง เพราะ นั้น. เอา ทอง แดง ที่ ดี หนัก หก ส่วน, แล เอา ตะกั่ว เกรียบ สอง ส่วน, เอา ทอง แดง ใส่ เบ่า หลอม ให้ ละ ลาย เสีย กอ่น, ละ ลาย แล้ว จึ่ง เอา ตะกั่ว เกรียบ ใส่ ให้ ละลาย ดว้ย กัน แล้ว, ก็ เท หลอม ลง ใน เบ้า ระฆัง นั้น จึ่ง ดัง เพระ. ถ้า จะ ทำ กระดึ้ง แล นาระกา, ตอ้ง ใส่ ตะ กั่ว เกรียบ ให้ มาก กว่า ที่ ว่า มา แล้ว นั้น น่อย หนึ่ง.
Britannia Metal.
ถ้า จะ ทำ เครื่อง ตะกั่ว ให้ แฃง ดี เหมือน เงิน นั้น, เหมือน เขา ทำ ใน เมือง อังกฤษ นั้น. เอา ตะกั่ว เกรียบ หนัก สิบ ชั่ง, เอา เนื้อ พลวง หนัก สอง ชั่ง, เอา ทอง เหลือง ที่ อี หนัก สิบ ตำ ลึง ใส่ ลง ใน เบ่า หลอม ให้ ละ ลาย พรัอม กัน แล้ว. อีก อย่าง หนึ่ง, เอา ตะกั่ว เกรียบ สิบ สอง ชัง. เอา เนื้อ พลวง หนัก ชั่ง หนึ่ง, เอา ทอง แดง หนัก ห้า ตำลึง, ใส่ เบ้า พร้อม กัน หลอม ให้ ละลาย. จะ ทำ เครื่อง รูป ปะพัน สิ่ง ใด ๆ ใช้ ดี นัก แล. ถ้า ไม่ มี พลวง ก็ ใช้ แต่ สอง สิ่ง ตะกั่ว กับ ทอง แดง ก็ ได้ ตาม ที่ ว่า มา แล้ว นั้น. :
American Whale Fishery.
คน ใน เมือง อเมริกา นั้น, เคย ไป จับ ปลา วาน ใน ชเล ใหญ่ ทุก ปี ๆ, เพื่อ จะ เอา น้ำ มัน ปลา นั้น, มา ขาย แก่ คน ทั้ง ปวง ใน เมื่อง. คน ทั้ง ปวง เขา ก็ ซื้อ นั้า มัน ปลา นั้น, มา จุด ตะ เกียง บ้าง, ทำ เปน เทียน บ้าง. กำปั่น ใหญ่ ใน เมื้อง อเมกิา นั้น, เคย ไป จับ ปลา วาน นั้น ๖๕๐ ลำ ทุก บี ๆ, มี คน ลูก เรื้อ ประมาณ ๑๖๐๐๐ คน หมด ดว้ย กัน. เขา ไป ข้า ยี่ สิบ เดือน บ้าง, สาม สิบ เดือน บัาง. ได้ น้ำ มัน ปลา นั้น เตม ทุก ถัง ใน กําปั่น นั้น แล้ว, ก็ กลับ มา ยี่ สิบ เดือน บ้าง, สาม สิบ เดือน บ้าง ใน ปี หนึ่ง เขา ขาย น้ำ มัน ปลา วาน นั้น เปน ราคา ๗๓๕๙๐๐๐ เหรียน. ใน ปี หนึ่ง นาย เรือ แล ลูก เรือ, เขา ได้ กำไร มาก ไป ทำ ทุก ปี มี กำไร ทุก บี้. เขา เอา กระ ะ กุกกย่ ใน ขา คะโ โกร ปลาว วาน นั้น มา ชาย » เปน ราาค ๔๑๔๕๐๐ เหรียน ทุก ปี ๆ, เขา ซึ้อ ไป ทำ ซี้ ร่ม บ้าง, ลาง ที ทำ ค้ำ มีด บ้าง, ทำ เครื่อง อื่น ๆ บ้าง.
Case of Fractured Scull Trephined, not Healed.
ลำดัพ นี้ ช้าพเจ้า หมอ บรัดเล จัก สำแดง ว่า, ด้วย ลักษณ์ อัน จะ รักษา ซึ่ง คน ที่ ตอ้ง ประหาร จน กระดูก สมอง ศีศะ แตก ยุบ สง ไป นั้น, โดย สังเขป. เมื่อ ผู้ นั้น ตอ้ง ประหาร ดั่ง นี้ แล้ว, เทพจร ก็ เดิน ช้า ลง, ทำ ให้ ผู้ นั้น นอน เชื่อม ซืม ไป, ถึง จะ ปลูก ขึ้น, ก็ หา ใด่ร จะ รู้ ศึก สม ประดี ไม่. เปน ไป ทั้ง นี๊, เพราะ กระดูก สมอง ศีศะ นั้น แตก ทรุด กด สมอง ลง ไป, บีบ สมอง นั้น ให้ แน่น เข้า, ไม่ เข่น ปรกติ. คน นั้น จึ่ง ให้ จิตร ฟู้ง ซ่าน มัก เปน บ้า ไป. ถ้า ไม่ คัด กระดูก นั้น ขึ้น ให้ เสมอ เหมือน ดั่ง เก่า, ผู้ นั้น ก็ จะ ตาย. ถ้า ไม่ ตาย ก็ จะ เปน บ้า ไป เปน นิจ. ถ้า ได้ คัด ชิ้น โดย เรวบิ ให้ ข้าม วัน แล้ว, ก็ จะ หาย โดย มาก, ตาย น้อย. ถ้า นึ่ง ไว้ ให้ เนิ่น ข้า ข้าม วัน ไป, ถึง จะ คัด ขึ้น ก็ ไม่ ใค่ร จะ หาย, มัก ตาย โดย มาก. อนึ่ง วิที ที่ จะ คัด กระดูก ขึ้น นั้น ก็ ยาก อยู่, ดว้ย หา มี รู ที่ จะ สอด เครื่อง มือ ลง ไป ดัด กระดูก ขึ้น ไม่, คอ้ง เอา เครื่อง มือ ที่ สำหรับ จะ ทำ นั้น, เปน กง จักร์ กลม ๆ, มา แต่ เมือง อเมริกา, หมุน เลื่อย กระดูก ศีศะ นั้น, ให้ เปน ช่อง รู กลม ๆ, แล้ว จึ่ง เอา คีม คีบ กระดูก ที่ เลื่อย นั้น, ชัก ออก เสีย, จึ่ง จะ ได้ เอา เครื่อง มือ สอด ลง ไป, ตาม ซ่อง รู นั้น, คัด กระดูก หั้น ขึ้น ให้ เสมอ กัน. แล้ว ชัก เอา หนัง ศีศะ, มา เยบ ปิด ปาก แผล ที่ เลี่อย นั้น เสีย. มี ตัว อย่าง เหมือน ข้า พระองค์ จ้าว ลัดดา วัน, เมื่อ เดือน สิบ ปี มเสงสัพศก นั้น, มี ผู้ รา้ย มา ลอย ดี, ถูก กระดูก สมอง ศีศะ, แตก ทรุด ยุบ ลง ไป, ข้าพเจ้า ได้ รักษา คน นั้น, แต่ หา ได้ ทำ ใน เพลา วัน ที่ ถูก ตี นั้น ไม่, ต่อ รุง ขึ้น เปน วัน คำรพภ์ สอง, จึ่ง ได้ กระทำ. แล คน นั้น เทพจร กำเริบ ขึ้น นัก, กระทำ ให้ จิตร ฟุ้ง ทร้าน เปน บ้า ไป, กระดูก นั้น ทรุด แตก มาก, แล เนื้อ หนัง นั้น ฟก ช้ำ บวม นัก. ข้าพเจ้า จึ่ง เอา มีด ผ่า, แล้ว แวก หนัง ลง ไป, จน ถึง กระดูก สมอง ศีสะ, ได้ เหน รอย กระดูก ที่ แตก นั้น, กด กัน ยุบ ลง ไป ได้ ศัก สอง กระเปียด, แตกเปน ตีน กายาว ได้ ศัก สาม นิ้ว. ข้าพเจ้า เหน กระดูก นั้น แน่น นัก, หา มี ที่ จะ สอต เครื่อง มือ ลง ไป ไม่. เหน ว่า ถ้า ไม่ คัด ขึ้น แล้ว, คง จะ ตาย เปน เที่ยง ที เดียว. ถ้า คัด ขึ้น เสีย ได้, ก็ เหน ว่า จะ รอด บ้าง. แล้ว ข้าพเจ้า จึ่ง ลง มือ ทำ, เอา เครื่อง จักร์ ที่ เปน เลื่อย นั้น, ไข หัน ไป, ที่ ริม รอย กระดูก ที่ แตก เปน ตีน กา นั้น, ถะลุ เปน วง กลม ๆ ประมาณ เท่า วง อีแปะ. แล้ว เมื่อ เกือบ จะ ถะลุ จง ระวัง ให้ จง ดี, อย่า ให้ เครื่อง มือ ถะลุ เข้า ไป ถุก สมอง คีศะ ได้. ถ้า เหน ว่า กระดูก ที่ เลื่อย นั้น, ภอ จะ คัด ออก ได้ แล้ว, ก็ เอา ออก เสีย. แล้ว เอา เหลก เครื่อง มือ แบน ๆ ที่ สำหรับ คัด นั้น, สอด เข้า ไป ดาม ช่อง นั้น. แล้ว คัด กระดูก ที่ ยุบ ลง ไป นั้น, ขึ้น เสมอ เปน ปรกติ ดั่ง เก่า. แต่ กระดูก อัน ที่ แตก เปน รอย รอบ นั้น, ข้าพเจ้า ก็ เอา ออก เสีย อีก อัน หนึ่ง ดว้ย แตก ลุด ที่ เตียว, หา มี ที่ ยืด กัน ไม่. แล้ว ช้าพเจ้า จึ่ง เอา หนัง เยบ ปิด ปาก แผล นั้น เสีย, แล้ว เอา ซี่ ฝึ้ง เหนียว ทา ผ้า ปิด ให้ เหนียว ช่อง แผล นั้น. แล้ว จึ่ง เอา ผ้าพัน ศีศะ ไว้, แต่ ผู้ เจบ นั้น ให้ คลั่ง ไป, หา เปน สมประดี ไม่. กลิ้ง ไป กลิ้ง มา แผล นั้น ถูก พื้น กระดาน, ผ้า ที่ รัด แผล นั้น, ก็ ไม่ ใค่ร อยู่ ได้. อนึ่ง ผู้ ที่ พญา บาน ก็ มี ใค่ร เอา ใจ ใส่ คอย รักษา ให้ ดี, ถึง มี ก็ เหมือน กับ ไม่ มี ผู้ พญา บาน เหมือน กัน. เขา ก็ เอา ผู้ เจบ นั้น กลับ ไป เสีย, อยู่ ได้ สอง วัน ก็ ให้. เจบ นั้น, อาเจียร เปน โลหิค ออก มา, ก็ ถึง แก่ กรรม ตาย ใน เพลา วัน นั้น. อนึ่ง อย่า ให้ คน ผู้ ใด สำคัญ เขา ใจ ว่า, คน ผู้ เจบ นั้น ตาย เพราะ วิธี ที่ หมอ ผ่า แล เยบ นั้น เลย. ผู้ นั้น ถึง แก่ กรรม ตาย, เพราะ ที่ คน ตอ้ง ประหัด ประหาร เหลือ กำลัง นัก. อนึ่ง ผู้ เจบ คน นั้น, ก็ ได้ รักษา เปน อย่าง เอก แล้ว ก็ หา ฟั่ง ไม่.
Case of fracture scull with loss of Brain Healed.
ยัง มี เดก ผู้ หนึ่ง ตก ต้น ไม้. กระดูก หน้า ผาก เบื้อง ทร้าย แตก, เปน อัน เลก ๆ, กับ สมอง ไหล ออก มา บัาง. เขา ได้ เอา มา ให้ ข้าพเจ้า รักษา ที่ แพ ช้าพเจ้า. ๆ เหน ว่า กระดูก นั้น ทรุด เข้า ไป, ข้าพเจ้า เหน ว่า ไม่ ตอ้งการ ใช้ เครือง มือ ที่ ว่า มา นั้น, คว้ย มี ช่อง อยู่ แล้ว. ภอ จะ ใส่ เครื่อง มือ คัด ขึ้น ได้. ข้าพเจ้า เหน ดั่ง นั้น, จึ่ง คีบ เอา กระดูก ที่ ไม่ มี ที่ ยึด กัน นัน ออกเลสีย, แล้ว เอา เหลก สำหรับ คัด กระดูก นั้น, สอด เข้า ไป คัด เอา กระดูก ขึ้น ให้ เสมอ, แล้ว เอา ขี่ ผึ้ง เหนียว ทา ผ้า ปิด เหนี่ยว แผล ไว้. เดก นั้น ได้ รักษา อยู่ ที่ แพ ช้าพเจ้า, ได้ ประมาณ ๑๕ วัน, ก๊ หาย ดี เปน ปรกติ.
Mode of Curing Hare-lips.
ลำดัพ นิ้ จัก สำแดง คว้ย วิธี, อัน จะ รักษา คน ปาก แว่ง ต่อ ไป, ถ้า คน ปาก แว่ง นั้น ได้ รักษา เมื่อ อายุ ศม์ ได้ สี่ ขวบ ห้า ขวบ แล้ว, ก็ รักษา ง่าย. แล วิธี ที่ รักษา นั้น, ให้ เอา มีด พับ ที่ คม คี, ผ่า เชือด ที่ ริม ๆ ปาก แว่ง ทั้ง สอง ข้าง นั้น, ให้ เสมอ กัน ดี แล้ว, จึ่ง เอา เฃม ทำ กว้ย เงิน แต่ ที่ ปลาย เฃม นั้น, ใส่ เหลก กล้า น่อย หนึ่ง, แล้ว จึ่ง เอา เฃม เงิน นั้น แทง กลัด ไว้ สอง แห่ง, ให้ เสมอ เรียบ ดี แล้ว. จึ่ง เอา ไหม ผูก กรึ่ง เฃม เหนี่ยว แทยง ไว้, เอา สำลี่ รอง เสีย, แล้ว เอา ขี่ ผึ้ง บีด ไว้ ก็ จะ หาย.
The RECORDER is sustained by Subscription, and pub- lished at the A. B. C. F. Mission Press, on the first Thursday of each month, at One Salung, or 15 cents per year.